อย่าขายในสิ่งที่ไม่มี !
อ.อิสหาก พงษ์มณี
หะกีม บิน ฮิซาม กล่าวว่า:
"โอ้ ท่านร่อซู้ลของอัลลอฮ์! มีชายคนหนึ่งมาหาข้าพเจ้าและต้องการซื้อสินค้าจากข้าพเจ้า แต่ข้าพเจ้าไม่มีสินค้านั้นอยู่กับตัว ข้าพเจ้าจะไปซื้อสินค้านั้นจากตลาดแล้วขายให้เขาได้หรือไม่?"
ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม กล่าวว่า: "อย่าขายสิ่งที่ท่านไม่มีอยู่กับตัว"
คำอธิบายจากนักวิชาการ
อิมาม อัล-ค็อตฏอบีย์ ได้อธิบายใน มะอาลิม อัส-สุนัน ว่า:
คำพูดของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ที่ว่า "อย่าขายสิ่งที่ท่านไม่มีอยู่กับตัว" หมายถึง การขายสิ่งที่เป็นรูปธรรม (عين) ไม่ใช่การขายสิ่งที่เป็นคุณลักษณะ (صفة)
ดูเถิด! แท้จริงแล้ว ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม อนุญาตให้มีการขายสินค้าด้วยการชำระเงินล่วงหน้า (السَّلَم) ซึ่งถือเป็นการขายสิ่งที่ผู้ขายยังไม่มีอยู่ในขณะนั้น แต่ทว่าท่านห้ามขายสิ่งที่ยังไม่มีอยู่กับผู้ขาย เนื่องจากมีความเสี่ยง (غرر) เช่น
- การขายทาสที่หนีไป
- การขายอูฐที่วิ่งหนีหายไป และรวมถึง
- การขายทุกสิ่งที่ยังไม่ตกอยู่ในความรับผิดชอบของผู้ขาย เช่น การซื้อสินค้าจากตลาดแล้วขายต่อก่อนที่จะได้รับสินค้า
อัล-เชากานีย์ ได้อ้างอิงคำกล่าวของ อัล-บะฆาวีย์ ว่า:
"ข้อห้ามในหะดีษนี้เกี่ยวข้องกับการขายสิ่งที่เป็นรูปธรรม (الأعيان) ที่ผู้ขายยังไม่มีกรรมสิทธิ์ในขณะนั้น"
ส่วนการขายสิ่งที่มีการระบุคุณลักษณะไว้ในหนี้สินของผู้ขาย (مثل السلم) นั้นสามารถทำได้โดยมีเงื่อนไข เช่น
หากเป็นการขายสิ่งที่สามารถพบได้ทั่วไปในช่วงเวลาส่งมอบที่กำหนดไว้ในการซื้อขาย ก็ถือว่าอนุญาต
แม้ว่าสินค้านั้นจะยังไม่มีอยู่ในความครอบครองของผู้ขายในขณะที่ทำสัญญาก็ตาม (เช่น การซื้อขายแบบสลัม)
ฮาฟิซ อิบนุ หะญัร ใน อัล-ฟัตห์ ได้รายงานจาก อิมาม อิบนุ อัล-มุนซิร ในการตีความหะดีษ "อย่าขายสิ่งที่ท่านไม่มีอยู่กับตัว" ว่ามี สองความหมาย
1. ความหมายแรก คือ
ผู้ขายกล่าวว่า "ข้าพเจ้าขายทาสหรือบ้านหลังหนึ่งให้แก่ท่าน แต่ทรัพย์สินนั้นยัง ไม่อยู่ต่อหน้าขณะทำสัญญา"
กรณีนี้คล้ายกับ การขายที่มีความเสี่ยง (غرر) เพราะอาจมีความเป็นไปได้ที่สินค้าจะสูญหาย หรือเจ้าของเดิมไม่ยินยอมขาย
2. ความหมายที่สอง คือ
ผู้ขายกล่าวว่า "ข้าพเจ้าขายบ้านหลังนี้ให้ท่านในราคาเท่านี้ โดยที่ข้าพเจ้าจะไปซื้อมันจากเจ้าของเดิมให้ท่าน"
หรือ "ข้าพเจ้าขายบ้านหลังนี้ให้ท่านโดยมีเงื่อนไขว่าเจ้าของเดิมจะส่งมอบให้ท่าน" กรณีนี้ถือว่า โมฆะโดยสิ้นเชิง (مفسوخ على كل حال)
เพราะเป็น ความเสี่ยง (غرر) เนื่องจากอาจเกิดกรณี
- ผู้ขายไม่สามารถซื้อสินค้านั้นมาได้
- เจ้าของเดิมปฏิเสธที่จะขายให้
และท่าน อิบนุ อัล-มันซิร กล่าวว่า ทัศนะนี้เป็นทัศนะที่ถูกต้องที่สุด
อัล-หาฟิซ อิบนุ หะญัร กล่าวว่า เรื่องราวของ หะกีม บิน ฮิซาม สอดคล้องกับความหมายที่สองอิบนุ อัล-ก็อยยิมกล่าว
ท่านอิบนุ อัล-ก็อยยิม กล่าวว่า:
คำกล่าวของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ที่ว่า "อย่าขายสิ่งที่ท่านไม่มีอยู่กับตัว" สอดคล้องกับข้อห้ามเกี่ยวกับ การขายที่มีความเสี่ยง (بيع الغرر) เพราะหากผู้ขายทำสัญญาขายสิ่งที่เขายังไม่มี เขาไม่อาจมั่นใจได้ว่าสินค้านั้นจะอยู่กับเขาหรือไม่ มันอาจมีหรือไม่มี
ดังนั้นมันจึงเป็น ความเสี่ยง เช่นเดียวกับ
- การขายทาสที่หลบหนี
- การขายอูฐที่วิ่งหนี
- การขายนกที่บินอยู่บนฟ้า
- การขายผลผลิตจากสัตว์ที่ยังไม่เกิด
ท่านกล่าวเพิ่มเติมว่า
บางคนเข้าใจผิดว่า การซื้อขายแบบสลัม (السَّلَم) เป็นข้อยกเว้นจากหะดีษนี้ เพราะดูเหมือนว่าเป็นการขายสิ่งที่ผู้ขายไม่มีอยู่จริง แต่ที่จริง ไม่ใช่เช่นนั้น เนื่องจาก หะดีษนี้หมายถึงการขายสิ่งที่มีอยู่เป็นรูปธรรม (الأعيان)
ส่วน การซื้อขายแบบสลัม เป็นการทำสัญญากับหนี้สินในความรับผิดชอบ(ในอนาคต) (ما في الذمة) ซึ่งหนี้สินนี้เป็นสิ่งที่สามารถรับประกันและชำระได้ (مضمون مستقر فيها)
แต่การขายสิ่งที่ไม่มีอยู่กับตัว ถูกห้าม เพราะมันไม่ได้อยู่ในความรับผิดชอบของผู้ขายและไม่ได้ตกอยู่ในกรรมสิทธิ์ของผู้ขาย ณ ขณะนั้น ดังนั้น หะดีษนี้ยังคงเป็นกฎทั่วไปที่ใช้ได้เสมอ
ชัคคุ้ล-อิสลาม อิบนุ ตัยมียะฮ์ กล่าวว่า:
ท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ได้ห้าม หะกีม บิน ฮิซาม ไม่ให้ทำการขายสิ่งที่เขาไม่มีอยู่กับตัว ซึ่งอาจมีความหมายสองประการ
1. อาจหมายถึง การขายทรัพย์สินที่กำหนดแน่นอน (بيع عين معينة)
ซึ่งในกรณีนี้ จะหมายถึง การขายทรัพย์สินของผู้อื่นก่อนที่ตนเองจะซื้อมา แต่การตีความเช่นนี้ยังมีข้อที่พิจารณา (وفيه نظر)
2. หรืออาจหมายถึง การขายสิ่งที่ ไม่สามารถส่งมอบได้ แม้ว่าจะอยู่ในภาระหนี้สิน(ที่ต้องรับผิดชอบในอนาคต) (في الذمة)
และ ความหมายนี้ดูใกล้เคียงกว่า (وهذا أشبه) เนื่องจากผู้ขาย ให้คำมั่นสัญญาในสิ่งที่เขาไม่แน่ใจว่าจะสามารถจัดหาได้หรือไม่ ซึ่งเป็นการซื้อขายที่มีความเสี่ยง (غرر)
