2. มีความรับผิดชอบ

            การงานทุกสิ่งจะเกิดความสำเร็จได้ก็ต่อเมื่อผู้ปฏิบัติมีความรับผิดชอบในสิ่งนั้น ชาวสวนยางจะต้องรับผิดชอบสวนยางของเขา คนเลี้ยงสัตว์จะต้องรับผิดชอบสัตว์เลี้ยงของเขา เจ้าของร้านค้าจะต้องรับผิดชอบร้านของเขา หากบุคคลเหล่านี้หมดความรับผิดชอบหรือรับบ้างไม่รับบ้างเมื่อใด การงานของเขาก็จะหมดประสิทธิภาพ เกิดความเสียหายแล้วล้มละลายไปในที่สุด เช่นเดียวกับผู้ที่อาสาทำหน้าที่เป็นผู้นำคนอื่น เขาจะต้องมีความรับผิดชอบต่อประชาชนของเขา มีความจริงใจอยากให้พวกเขาทุกคนได้ดีเหมือนบุตรหลานของตัวเองทั้งหมด       

          เคาะลีฟะฮฺอุมัรฺ เราะฎิยัลลอฮฺ อันฮฺ เป็นผู้นำที่มีความรับผิดชอบเป็นอย่างสูง เพราะท่านคิดเสมอว่าท่านจะต้องถูกอัลลอฮฺสอบสวนในวันกิยามัต ซึ่งด้วยความที่เป็นผู้มีใจเปี่ยมด้วยความรับผิดชอบนี่เอง ทำให้ท่านต้องอดนอนในยามค่ำคืนเพื่อทำหน้าที่บริการรับใช้ประชาชน ต้องทำหน้าที่ด้วยตัวเองก่อนที่จะสั่งให้เจ้าหน้าที่ช่วยทำ ต้องรินน้ำตาเสมอเมื่อไตร่ตรองถึงความรับผิดชอบที่มีต่อประชาชน ตลอดจนแม้แต่ในการเดิน ท่านก็เดินอย่างรวดเร็ว เพราะเห็นว่าสามารถปฏิบัติงานได้เร็วกว่า 

 อัล-มัสอูดียฺ (al-Mas‘udiy) กล่าวถึงความรับผิดชอบของเคาะลีฟะฮุอุมัรฺว่า

เมื่อใดที่มีข้อกล่าวหาต่อตัวท่านหรือต่อคณะทีมงานผู้บริหารของท่าน ท่านจะแสดงความรับผิดชอบด้วยการพิสูจน์ข้อกล่าวหาอย่างไม่รีรอ ดังกรณีเมื่อสะอีดอิบนฺ อามิร ข้าหลวงประจำแคว้นหิมซฺถูกประชาชนกล่าวหาว่าเพิกเฉยต่อหน้าที่ ในตอนรุ่งสางท่านยอมเสียสละความสุขในการหลับนอนด้วยการลุกขึ้นมาปลุกชาวเมืองในความมืดให้ลุกขึ้นมาละหมาดศุบฮฺจนกระทั่งนำไปสู่การฆาตกรรมต่อตัวท่าน (al-Mas‘udiy, 1983: 2/314; 329)      

อิบนุอะซีรฺ ได้บันทึกคำพูดของคนใช้ของอุษมาน อิบนฺ อัฟฟานคนหนึ่งว่า

          ในขณะที่ฉันกำลังทำธุระกับอุษมานในเรื่องทรัพย์สินของท่านที่บริเวณอัล-อาลียะฮฺในวันหนึ่งที่ร้อนจัดและดินแตกระแหง จู่ๆ ท่านอุษมานก็เห็นชายคนหนึ่งกำลังจูงลูกอูฐสองตัว แล้วเขาคนนั้นก็เข้ามาใกล้

ท่านกล่าวว่า "ดูซิเขาเป็นใครกัน?"

ฉันจึงเพ่งดู และบอกว่า "ฉันเห็นชายคนหนึ่งคลุมศีรษะด้วยเสื้อนอกและจูงลูกอูฐสองตัว"

แล้วเขาคนนั้นก็ยิ่งเข้ามาใกล้ ท่านบอกว่า "จงดูซิ"

ฉันก็เลยเพ่งดู ปรากฏว่าเขาคืออุมัรฺ อิบนฺ อัล-ค็อฏฏ็อบ ฉันเลยกล่าวว่า "นี่คืออะมีรุลมุมินีน"

อุษมานจึงลุกขึ้นและชะโงกศีรษะออกนอกประตู ปรากฏว่าลมร้อนได้พัดผ่าน ท่านจึงหลบศีรษะจนเสมอกับประตู และกล่าวว่า "อะไรเป็นเหตุให้ท่านต้องออกมาในเวลานี้ ?

ท่านตอบว่า "ลูกอูฐจากกองคลังสองตัวนี้มันแตกฝูง อูฐตัวอื่นๆ มันไปกันหมดแล้ว ฉันจึงต้องนำมันทั้งสองไปยังโรงเลี้ยงสัตว์เพราะเดี๋ยวมันจะหลงแล้วอัลลอฮฺก็จะสอบสวนฉัน" 

อุษมานเลยพูดว่า " โอ้ ท่านอะมีรุลมุมินีน เข้ามาดื่มน้ำในที่ร่มก่อนซิ เดี๋ยวเราจะจัดการให้เอง"

ท่านตอบว่า "ไม่ต้องหรอก ท่านกลับเข้าในร่มของท่านเถอะ"

ฉันเลยกล่าวขึ้นว่า "เรามีคนทำแทนท่านน่ะ"

ท่านตอบว่า "ไม่ต้องหรอก ท่านกลับเข้าในร่มของท่านเถอะ" แล้วท่านก็เดินผ่านไป

อุษมานจึงกล่าวว่า "ผู้ใดอยากจะเห็นตัวอย่างของคนเข้มแข็งและมีความรับผิดชอบสูง ก็จงดูคนนี้แหล่ะ"

แล้วอุษมานก็กลับมานั่งกับเราตามเดิม" (Ibn Athir, n.d.: 2/327)

           นี่คือบางตัวอย่างที่สะท้อนถึงความรับผิดชอบของท่านในตำแหน่งหน้าที่เคาะลีฟะฮฺของรัฐอิสลาม และหากเรื่องเล็กๆ เช่นนี้ ท่านไม่เคยมองข้ามแล้ว สิ่งที่เป็นเรื่องสำคัญและใหญ่กว่า ท่านก็ย่อมต้องให้ความสำคัญมากกว่า เช่นกัน

ท่านอุมัรฺกล่าวว่า " งานที่ประเสริฐที่สุดคือการได้ปฏิบัติสิ่งที่อัลลอฮฺใช้และการหันหลังให้กับสิ่งที่อัลลอฮฺห้าม" (al-Ghazaliy, n.d.: 4/364)

ท่านเคยยกสองมือกล่าวรำพันต่ออัลลอฮฺ พระผู้เป็นเจ้าว่า

"โอ้ ข้าแต่อัลลอฮฺ บัดนี้ อายุฉันได้ร่วงโรยแล้ว พลังฉันได้อ่อนแอแล้ว ประชาชนฉันก็มีมากกระจัดกระจายแล้ว 

ฉันจึงขอให้พระองค์ทรงทำให้ฉันตายในสภาพที่ไม่ละเลยต่อหน้าที่หรือปฏิบัติหน้าที่จนเกินขอบเขตด้วยเถิด "

(al-Dhahabiy,n.d.: 1/413)